Vẻ đẹp của chất liệu văn hóa, văn hóa dân gian nước nhà

Vận dụng sáng tạo chất liệu văn học dân gian là đưa một cách sáng tạo các yếu tố văn hóa, văn học dân gian vào tác phẩm. Để làm được điều này một cách tự nhiên, tinh tế và hấp dẫn không phải là điều dễ dàng. Nhưng Nguyễn Khoa Điềm đã làm được. Đọc “Đất nước” ta thấy trong đó có yếu tố thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, ca dao, tục ngữ. Có những phong tục, lối sống, tập quán sinh hoạt của nhân dân ta gắn liền với những hình ảnh quen thuộc như miếng trầu, mái tóc, cái giàn, cây sào, hạt gạo. Những thi liệu thơ này được nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm sử dụng rất đa dạng và sáng tạo trong “Đất nước”. Điểm sáng tạo của nhà thơ khi sử dụng chất liệu thơ là tác giả thường chỉ gợi ra một vài câu thơ hoặc một hình ảnh, một chi tiết trong truyền thuyết, cổ tích đã giúp người đọc cảm nhận được hình ảnh của nhà thơ. một Đất nước vừa thiêng liêng vừa hiện hữu rõ ràng, có bề dày văn hóa, lịch sử, bình dị thân thuộc với cuộc sống của mọi người.

1. Điểm đầu tiên phải kể đến trong việc vận dụng sáng tạo chất liệu văn hoá, văn học dân gian trong đoạn trích Đất Nước là việc sử dụng nhuần nhuyễn các câu ca dao, tục ngữ.

Mở đầu đoạn trích, tác giả giải thích nguồn gốc đất nước. Đất nước với Nguyễn Khoa Điềm không phải được tạo nên bởi những cái trừu tượng xa vời mà được hình thành và tạo dựng bởi những gì gần gũi nhất. Đó chính là lòng chung thủy, thủy chung của cha mẹ:

“Cha mẹ thương nhau muối gừng cay
Thơ lấy cảm hứng từ câu ca dao:
Tay bưng chén muối gừng
Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”

Thơ ca ngợi lối sống nhân hậu, tấm lòng trung nghĩa thủy chung của người Việt Nam.

Đất nước ta gắn liền với nền văn minh lúa nước từ xa xưa. Vì vậy, giải thích cội nguồn đất nước, nhà thơ không thể không nhắc đến hình ảnh cây lúa, hạt gạo:

“Gạo phải xay, giã, sàng, sàng”

Hình ảnh thơ gợi lên cuộc sống tấp nập, bận rộn. Để làm ra hạt gạo trắng thơm, người nông dân phải đổ nhiều mồ hôi. Phải bán mặt cho đất, bán lưng cho trời, phải trải qua nhiều công đoạn xay, giã, dần, sàng mới có được kết quả. Câu thơ làm ta liên tưởng đến một câu ca dao:

“Cày ruộng đã trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa cày ruộng
Này, tôi đầy cơm rồi.
Hạt đắng cay muôn phần chia sẻ”.

Khi định nghĩa về đất nước, Nguyễn Khoa Điềm đã đưa người đọc đến với hình ảnh đất nước không xa lạ. Đó là nơi tình yêu được sinh ra khi mỗi người đến tuổi trưởng thành:

“Đất nước là nơi tôi buông khăn trong nỗi nhớ”

Ý thơ được trích từ một bài thơ dân gian quen thuộc có câu:

“Khăn nhớ ai?
Chiếc khăn rơi xuống đất
Chiếc khăn nhớ ai
Khăn vắt qua vai…”

Tình yêu đi liền với nó là nỗi nhớ. Nỗi nhớ là thước đo của tình yêu. Khi yêu nhau, ở gần nhau cũng thấy nhớ nhau. Khi xa nhau ta càng nhớ nhau, càng yêu nhau nhiều hơn. Hình tượng thơ Nguyễn Khoa Điềm đã vận dụng một cách sáng tạo câu ca dao “Tôi yêu em” để mang đến cho bài thơ một cảm giác hoài niệm mới trong tình yêu.

Đất nước trong định nghĩa của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ gắn với không gian nhỏ bé, gần gũi nơi anh đi học, bến em tắm. Hình ảnh đất nước còn gắn liền với không gian bao la rộng lớn của rừng vàng, biển bạc:

“Đất là nơi phượng bay về núi bạc”
“Nước là nơi con cá đặt móng vuốt của nó trên biển.”

Bài thơ lấy cảm hứng trọn vẹn từ câu ca Bình-Trị-Thiên quen thuộc:

“Phượng hoàng bay qua núi bạc
Một con cá có móng vuốt dưới nước.”

Nguyễn Khoa Điềm sinh ra và lớn lên trên mảnh đất giàu giá trị văn hóa, thơ Nguyễn Khoa Điềm thấm đượm hồn Huế, bởi thấm đẫm chất dân gian nơi chôn rau cắt rốn nên khi định quốc, Nguyễn Khoa Điềm cũng nghĩ đến bài dân ca giản dị của quê hương em. Tự hào thay, quê hương ta luôn giàu đẹp, giàu đẹp “rừng vàng, biển bạc, đất phì nhiêu” (Hồ Chí Minh)

Lịch sử nước ta là lịch sử của các vị vua anh hùng đã dựng nước và giữ nước. Từ xa xưa, mỗi người Việt Nam luôn ý thức sâu sắc về cội nguồn của mình. Vì vậy, dù đi đâu, về đâu, đừng quên ghi nhớ ngày Giỗ Tổ Hùng Vương:

“Hàng năm, ăn ở đâu, làm việc ở đâu?
Họ cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ”.

Cội nguồn dân tộc, cội nguồn tổ tiên là điều chúng ta không bao giờ có thể quên. Vì vậy, Nguyễn Khoa Điềm nhắc nhở mỗi chúng ta về truyền thống uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta từ bao đời nay. Ca dao xưa cũng nhắc nhở chúng ta:

“Ai xuôi ngược
Nhớ ngày giỗ mồng mười tháng ba”

Từ văn học dân gian, các nhà thơ đã phát hiện ra nhiều nét đẹp trong tâm hồn, tính cách của con người Việt Nam từ xa xưa. Đây là những người đam mê, trung thành:
“Dạy con yêu mẹ từ trong nôi”

Ý thơ được lấy từ câu ca dao quen thuộc:

“Yêu em từ trong nôi
Em nằm anh khóc em ngồi anh ru

Từ câu ca dao, nhà thơ còn phát hiện ra vẻ đẹp của những con người biết trân trọng lối sống trọng tình nghĩa, biết nâng niu, trân trọng những gì có được nhờ gian lao, khổ cực:

“Biết bao ngày bơi ôm vàng trong tay quý nhân”

Ca dao xưa cũng nói về những người như vậy:

“Dạo sông với vàng

Vàng rơi không tiếc, cầm vàng tiếc”

Qua ca dao, Nguyễn Khoa Điềm còn phát hiện ra phẩm chất kiên trung, kiên cường, quyết tâm của cha ông ta trong chiến đấu, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc:

“Hãy biết trồng tre đợi cho đến khi thành gậy.
Làm thù nhà không sợ lâu dài.” Tính bền bỉ, kiên cường, quyết chiến quyết thắng là đức tính cần có của con người trong mọi thời đại, nhất là trong chống giặc ngoại xâm. Câu thơ của nhà thơ lấy cảm hứng từ ca dao:

“Mối thù này phải kết thúc lâu rồi
Tre mọc thành gậy, đánh vào đâu kẻ què?”

Như vậy, có thể thấy Nguyễn Khoa Điềm đã vận dụng một cách sáng tạo ca dao, tục ngữ để tạo nên những vần thơ mượt mà, đằm thắm, trữ tình và thiết tha.

2. Điểm thứ hai trong sự vận dụng sáng tạo chất liệu văn hóa, văn học dân gian trong đoạn trích Đất Nước là đã đưa truyền thuyết, cổ tích vào ý thơ một cách tự nhiên.

Nguyễn Khoa Điềm không dùng những hình ảnh hoa mỹ tráng lệ, cũng không dùng những từ ngữ trang trọng để giải thích cội nguồn đất nước mà tác giả chọn cách nói giản dị mà sâu sắc.

“Đất nước trong “ngày xửa ngày xưa” mẹ kể”

Đất nước có từ ‘ngày xửa ngày xưa’ có nghĩa là một đất nước có từ thời xa xưa. Từ những câu chuyện cổ tích và truyền thuyết mẹ thường kể cho chúng tôi nghe trên võng. Cụm từ “ngày xửa ngày xưa” còn gợi cho ta liên tưởng đến những câu mở đầu thường thấy trong truyện dân gian mang âm hưởng cổ tích, đưa ta về một thời rất xa xưa.

Đất nước ta lớn lên với truyền thống đánh giặc giữ nước của dân tộc. Câu hát “Đất nước lớn lên, dân ta biết trồng tre đánh giặc” gợi cho chúng ta nhớ đến truyền thuyết Thánh Gióng. Hình ảnh người con vươn lên trở thành dũng sĩ tuốt tre đánh đuổi giặc Ân ra khỏi bờ cõi đã thể hiện tinh thần yêu nước kiên trung, bất khuất chống giặc ngoại xâm bảo vệ nền độc lập hơn bốn nghìn năm của dân tộc. lịch sử. Anh ta.

Đất nước cũng là nơi sinh thành và phát triển của cộng đồng người Việt Nam từ bao đời nay. Ngay từ thuở sơ khai, với truyền thuyết “con Rồng cháu Tiên”, “Lạc Long Quân và Âu Cơ” “sinh ra đồng bào ta trong một bọc trứng”:

“Đất là nơi chim đến”
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Trải ra đồng bào của chúng tôi trong trứng”

Nguyễn Khoa Điềm rất sáng tạo trong thơ ông. Chỉ bằng một vài hình ảnh, họ đã gợi lên những truyền thuyết xa xưa về nguồn gốc của dân tộc mình. Dân tộc ta là con rồng cháu tiên được sinh ra từ bọc trăm trứng nở ra trăm người con của cha Lạc Long Quân và mẹ Âu Cơ.

Đất nước trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm thật gần gũi, thân thuộc. Nhà thơ vận dụng rộng rãi chất liệu văn học dân gian từ truyện cổ tích, truyền thuyết của nhân dân ta để cảm nhận về đất nước. Cách diễn đạt này thấm đượm tinh thần dân tộc và giàu trí tuệ mới.

3. Điểm thứ ba trong sự vận dụng sáng tạo chất liệu văn hoá, văn học dân gian trong đoạn văn “Đất nước” là việc sử dụng các yếu tố phong tục tập quán của người Việt Nam để cảm nhận về đất nước.

Đất nước với Nguyễn Khoa Điềm không chỉ gắn với tục ngữ, ca dao, truyện cổ tích, truyền thuyết mà nó còn gắn với truyền thống văn hóa lâu đời với những phong tục tập quán có từ hàng nghìn năm. Anh ta:

“Đất nước bắt đầu từ miếng trầu, giờ mẹ ăn miếng trầu”.

Hình ảnh miếng trầu gợi nhớ đến sự tích trầu cau và tục ăn trầu ở Việt Nam. Nét đẹp văn hóa đó vẫn được gìn giữ và bảo tồn cho đến ngày nay. Bởi xưa nay, đối với người Việt, miếng trầu là đầu câu chuyện, miếng trầu là dâu của gia đình. Một đất nước vĩ đại và tuyệt vời như vậy để bắt đầu từ những điều nhỏ bé và bình dị!

Không chỉ có tục ăn trầu mà tục vén tóc ra sau đầu cũng là một nét đẹp văn hóa được nhà thơ nhắc nhở qua câu thơ:

“Tóc mẹ búi lại trên đầu”

Câu thơ của Nguyễn Khoa Điềm làm ta liên tưởng đến ca dao:

“Tóc của anh ấy có kích thước tương tự như của tôi
Đừng để có sự nhầm lẫn trong lòng bạn.

Tết tóc ra sau đầu là phong tục đã trở thành tập quán từ hàng nghìn năm trước của dân tộc ta. Hình ảnh người mẹ vấn tóc sau đầu gợi vẻ đẹp dịu dàng, giản dị, dịu dàng và nữ tính. Đây là nét đẹp văn hóa đã có từ lâu đời. Trải qua hàng nghìn năm Bắc thuộc, nét đẹp ấy vẫn được lưu giữ.

Theo tiến trình phát triển của đất nước, dân tộc ta tiến lên nền văn minh lúa nước gắn liền với sản xuất nông nghiệp. Người Việt từ lâu đã biết làm nhà để che mưa nắng.

“Gốc, cột để tên”

Cái kèo, cái cột là những vật dụng quen thuộc khi dựng nhà của cha ông ta. Những món đồ này được lấy để đặt tên cho con cái. Cách đặt tên không cầu kỳ, hoa mỹ, thể hiện cuộc sống hồn nhiên, giản dị của người xưa.

Hình ảnh miếng trầu giản dị hiện lên trên môi mẹ khi nhai trầu, mái tóc chải sau đầu, cách gọi trìu mến “con kèo, con sào”. Những điều tưởng chừng rất đỗi bình thường ấy đã trở thành nếp sống, nét đẹp văn hóa, thuần phong mỹ tục đậm đà bản sắc Việt Nam.

Bằng sự vận dụng dày dặn và sáng tạo chất liệu văn học dân gian, Nguyễn Khoa Điềm đã tô đậm trước mắt người đọc hình ảnh đất nước vừa thiêng liêng, vừa hiện thực rõ nét, vừa có chiều sâu văn hóa. lịch sử, trong khi bình dị quen thuộc với cuộc sống xung quanh chúng ta. Văn học dân gian thấm sâu vào tư duy nghệ thuật, tư tưởng, tình cảm của thi nhân nước nhà, tạo nên dấu ấn riêng, khó phai trong lòng mỗi người yêu văn chương!

| Bùi Thị Thu Phương/THPT Nguyễn Viết Xuân.

Xem thêm:

Bài viết về Chiều trên Thích Vạn Vân:

Tham khảo các bài văn mẫu nâng cao tại chuyên mục:

Xem các bài viết mới nhất trên FB fanpage thuthuatcaidat.com