Phân tích bài thơ Tả cảnh Pác Bó của Hồ Chí Minh

Đề bài: Phân tích – Bình luận bài thơ “Nghĩa tình Pác Bó” của Hồ Chí Minh

Phân công

Đây là một bài thơ hay, nhưng có nhiều cách hiểu, từ đó có những cách phân tích khác nhau. Bản thân mỗi cách cắt nghĩa, phân tích khó tránh khỏi những mâu thuẫn trong quá trình cảm thụ hình tượng thơ. Bài phân tích sau đây cũng là một trong những cách tiếp cận, với hy vọng không mắc phải những sai lầm như đã đề cập ở trên.

Chủ đề và ý tưởng của bài thơ rất dễ nắm bắt. Đó chính là tinh thần lạc quan, phong thái ung dung của Bác trong cuộc đời hoạt động cách mạng gian khổ ở Pác Bó. Nhưng chủ đề ấy, tư tưởng lớn ấy được thể hiện như thế nào trong bài thơ thì không dễ chỉ ra một cách thấu đáo và logic. Bài thơ này có thể được phân tích theo hai bước:

Bước đầu khai thác khía cạnh gian khổ mà Người đã trải qua trong bước đầu “thắp lên” ngọn lửa cách mạng từ nơi hoang vắng tối tăm. Tập hợp các chi tiết một cách có hệ thống theo khía cạnh này ta thấy: ở suối, ở hang (“Sáng ra bờ suối, tối vào hang”). Không gian và thời gian tù túng, quẩn quanh, đơn điệu. Không có gì gò bó hơn những ngày, đêm, tháng, năm mà những con người vốn phóng khoáng, tự do phải chịu đựng sự nhàm chán triền miên với những hang động, con suối quen thuộc. Sự tù túng xuất hiện trong thể thơ và nhịp điệu. Còn nhịp thơ thì có sự cứng nhắc, chùng xuống như cần duỗi ra mà không duỗi ra được. Tiếp đến là điều kiện ăn uống hàng ngày:

Món cháo măng đã sẵn sàng.

Có hai cách hiểu khác nhau về câu này. Theo cách hiểu thứ nhất: dù phải ăn cháo, ăn măng rất vất vả nhưng tinh thần vẫn sẵn sàng. Còn cách hiểu thứ hai: trong hệ thống ba câu đầu, câu thứ hai toát lên vẻ hài lòng. Từ hai cách hiểu này, chúng ta buộc phải có cách hiểu thứ ba, bởi với hai cách hiểu trên tuy khác nhau về nội dung nhưng lại giống nhau ở chỗ không dựa trên sự thống nhất về mặt phương pháp luận khi cảm nhận một hình tượng. thơ, rất dễ hiểu lầm. và đặc biệt là hiểu biết chưa đầy đủ. Bởi nếu lúc nào, dù gian khổ đến đâu, Bác cũng sẵn sàng, còn hơn cả “hưởng thụ, bằng lòng” thì thử thách nào mà Bác phải vượt qua, đi qua? Bởi khi nói đến ăn và ở, so với tiêu chí trên (cũng là mơ ước của nhiều người) là hai thái cực đối lập. Vậy nên hiểu câu thơ thứ hai như thế nào? Đối với cách hiểu thứ ba – mà chúng tôi đã tham gia phân tích câu thứ nhất, thì câu thứ hai, theo nghĩa hình ảnh, nên được hiểu là những thiếu sót điển hình. Thôi thì có điều kiện, không đủ ăn thì phải có cháo rau, tức là thứ tinh bột của gạo và rau xanh hái trong vườn như câu thơ của cụ Nguyễn Khuyến:

Rau mầm, cà chua mới mọc,

Bầu, dưa mới hay hoa.

(Bạn đến chơi nhà)

Nhưng cháo ở đây là cháo. Bắp nghĩa là ngô, vốn không phải là món ăn quen thuộc của người miền xuôi, có lẽ khi Bác về nước lại càng khó ăn. Cháo không ngon, không đủ chất, thậm chí không đủ chất. Món cháo đó nếu được trộn với rau sống hoặc ăn với rau mồng tơi (chỉ là một loại măng) thì dù đói đến đâu cũng không còn gì bằng. Cho nên hai chữ sàng ở đây, không nên hiểu là thừa, cần một lúc nào đó, mà nên hiểu: chỉ là chuyện đùa, đùa thôi, chứ không hẳn là một. bao tử nào chấp nhận được.

Sự thiếu thốn như vậy có thể là điển hình, nhưng hóa ra không phải vậy. Điều kiện ăn, ở, làm việc của Bác không những không tốt:

Bàn đá chông chênh lịch sử Đảng,

Đá để bàn, đá ở đây là đá núi, đá tự nhiên không phải đá xẻ, đá đã qua mài nên còn sần sùi, thô ráp, lồi lõm. Lấy viên đá đó – dù là viên đá tốt nhất để làm bàn, tôi cũng không hiểu Bác viết như thế nào?

Đặt ba điều này vào cùng một hệ thống, và bạn sẽ thấy sự nghiệp cách mạng có thể khó khăn như thế nào. Hiểu như vậy mới thấy được sự hy sinh, từ chuyên môn nhỏ nhất trong một thời gian dài của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Vì Bác cũng là một con người, ở một khía cạnh nào đó, cũng bình thường như tất cả chúng ta, đó là Bác biết đói, rét, biết thiếu, chưa kể những gian khổ mà Bác đã vượt qua trên chặng đường dài. mạng. Nhưng lạ thay, đoạn cuối bài thơ lại không đi theo hướng đó:

Cuộc sống thực sự là một cuộc cách mạng.

Sang trọng ở đây là xa hoa, sang trọng, nghĩa là rất đầy đủ, rất quý phái. Con người ở hoàn cảnh cao sang, đặc biệt “sang chảnh” thì hạnh phúc có thể coi là đã lên đến cực điểm. Vậy, giữa dòng thơ vô cùng gian khổ ấy với đoạn kết, với chữ “sang” có mối quan hệ gì? Có lẽ nên hiểu chữ “sang” và cái kết nghiêng về khía cạnh trí tuệ, khía cạnh tinh thần chắt lọc từ hành trình gian khổ ấy thì đúng hơn. Sở dĩ ông thấy nó “sang” vì đó là “cuộc đời cách mạng”, cống hiến cho cách mạng. Đối với người cách mạng, nhất là người dẫn đường như Bác Hồ (“Người Đi Trước Ngàn Tuyết – Dẫn Nhân Dân, Việt Nam Ta” – Tố Hữu, Ba Mươi Năm Tôi Theo Đảng), đó là gian khổ. . và khó khăn. Cái khăn là cái giá phải trả, như Nguyễn Trãi đã nói: “Khó khăn che thân”. Khổ cái nghèo mà gọi là “sang chảnh” chính là thế. Hãy so sánh hai hoàn cảnh sống: ở Pác Bó, Việt Nam, và hơn một năm sau, trong gần 30 nhà tù ở Quảng Tây, Trung Quốc dưới thời Tưởng Giới Thạch, điều kiện tinh thần hoàn toàn khác nhau, nhưng khác nhau. về chất liệu. chất lượng, hoàn cảnh sống của anh cũng không khá hơn là bao. Thế mới nói anh yêu em và hiểu em rất rõ. Trong khó khăn, anh ta không nghĩ về bản thân mình. Nghĩ đến sự nghiệp của cách mạng, của đất nước, ông vui mừng, đặc biệt tin rằng ngày độc lập đã đến. Vậy tên bài thơ nên đặt ở chữ “sang” hay ở cụm từ “đời cách mạng”? Vì “đời cách mạng” là cái bản lề đóng mở bài thơ. Nó vừa là chiêm nghiệm, vừa là chiêm nghiệm. Cách nói này không phải là cách nói cho vui theo hệ thống nghĩa đã phân tích ở trên mà là cảm nhận thực sự trong anh. Giọng điệu này khác hẳn với những câu thơ ông viết hơn một năm sau như “Ăn cơm nhà nước ở nhà công” hay “Con rồng uốn quanh chân và tay” trong Nhật ký trong tù. Vì đối với ông, cảnh thiếu thốn tù đày là một cực hình, còn trong bài thơ đang phân tích, đó là niềm vui và cảm hứng thi ca.

Từ câu thứ tư với ý nghĩa bản lề như đã nói, cần nhìn lại bài thơ. Đây là bước thứ hai. Cái sang ở đây chuyển sang một phạm trù khác: cái anh hùng, cái đẹp biến thành một hình thức ăn chơi, hài hước, một hình thức thư giãn của thể xác, của tâm hồn. Có những bài thơ sau này Bác làm với giọng hóm hỉnh như:

Cảnh rừng Việt Bắc đẹp quá.

Vượn hót líu lo suốt ngày.

(Rừng Việt Bắc)

Cảm giác hài hước xuất hiện trong? Cả bài thơ tạo nên một nghĩa kép cho mỗi câu thơ, có lẽ vì thế mà nhiều người nhầm lẫn. Thật vậy, chúng ta hãy quay lại từ đầu:

Sáng ra suối, chiều vào hang,

Những câu thơ tự trào rất thoải mái, tự do: muốn đi đâu, muốn đi đâu, như “Cứ tùy ý đóng nước” (Nhật ký trong tù) hay “Có thể dạo một vòng”. núi xanh, nước biếc, hổ đi” (Cảnh rừng Việt Bắc). Bài thơ như một động tác vươn vai vươn vai tự nhiên, thay đổi không khí hàng ngày không gò bó chút nào. Con người trong hoàn cảnh đó là con người tự do. Sẵn sàng đón nhận, sẵn sàng sống, sẵn sàng vui chơi cũng như “cảm giác khoan khoái, mãn nguyện” đều nói về ý nghĩa tinh thần trong hệ thống thứ hai của cùng một hình tượng, của chủ thể trữ tình. “Cháo măng vẫn sẵn” thoải mái, thậm chí phấn khởi vì rất vô tư: ăn gì tùy ý, như “Khách đến mời ngô nếp nướng – Săn về thường chén thịt rừng nướng” (Bắc Bộ) . Cái khác thường trở thành một ngày bình thường, cái bình thường là giọng thơ kể chuyện tiếu lâm mà quên đi những thiếu thốn, gian khổ mà ta phải đối mặt hàng ngày. Con người Hồ Chí Minh là thế: trang trọng và vui tươi tùy nơi, lúc, đôi khi một lời nói của Người mang cả hai nghĩa. Hiểu như vậy thì khi nói về chỗ ở, sinh hoạt, người nghe dễ dàng chấp nhận, đồng tình. Nhưng khi làm việc, nhất là khi làm những việc lớn như dịch từ tiếng Nga sang tiếng Việt cuốn Lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô cho bạn thì sao?

Bàn đá lịch sử Đảng

Một công việc có ý nghĩa to lớn và quan trọng, đòi hỏi nhiều ý chí, nghị lực và tài năng, trái ngược hoàn toàn với “bàn thạch” tạm bợ. Không làm được, không ai làm được, nhưng Bác vẫn làm, nhưng có gì sai? Công việc vẫn hoàn thành, đó cũng là một điều thú vị, nó vui, vui như cuộc sống thường ngày của “đời cách mạng”. Có người cho rằng trong bài thơ này và một số bài thơ khác, Hồ Chí Minh có “sự liêm khiết của Tuyền” (như những ẩn sĩ ngày xưa). Cách hiểu đó ở đây chưa hẳn đúng, ít nhất trong bài thơ này, Bác Hồ cũng chỉ là một con người, đặc biệt là một nhà cách mạng. Không có nơi nào để nghỉ ngơi, thoát khỏi cuộc sống, tận hưởng. Hài lòng hay thích thú là ở người có đủ hai đức tính nói trên, và cũng chính nhờ hai đức tính nói trên mà hình tượng thơ trở nên lung linh, sinh động, tạo nên nguồn cảm hứng nghệ thuật dồi dào. dồi dào cho những người nhận được nó.

Nếu cần nói thêm về nghệ thuật thơ Đường thì Tức Cảnh Pác Bó là một bài thơ rất thật, có lẽ vì nghĩa thứ hai là nói đùa, còn nghĩa thứ nhất vẫn là nói thật. Tính nghiêm túc của bài thơ là sự phản ánh nghiêm túc những đòi hỏi thực tế của cuộc sống đối với người cách mạng. Nhưng một khi đã gặp, trước mặt, ai cấm được quyền nói về những con người đã tôi luyện và vượt qua tất cả?